Van Calvinisten tot Geuzen
Tijdens een wandeling door Gent frist de gids onze kennis op over de geschiedenis die ons op de schoolbanken werd aangeleerd. Naast historische feiten en anekdotes wijst de gids ook op verborgen pareltjes in de stad, zoals kleine steegjes, kunstwerken en architecturale details die vaak over het hoofd worden gezien. Hierdoor krijgt de stad een geheel nieuwe dimensie en wordt elke hoek een ontdekkingsreis.
Zo’n 450 jaar geleden begon de calvinistische opstand tegen Spanje onder Willem van Oranje, wat leidde tot de splitsing van Nederland en België. In Gent zijn nog veel calvinistische sporen te vinden. Humanist Erasmus, rederijkers en andere vernieuwers waren vroege critici. Luther (1483-1546) en Calvijn (1509-1564) brachten krachtige hervormingsstromingen op gang om de kerk grondig van binnenuit te veranderen. Dankzij alfabetisering en drukpersen verspreidden deze ideeën zich snel door Europa. In Gent viel deze religieuze verandering samen met verzet tegen het Spaanse centralistische beleid en economische achteruitgang. Kerkelijke en politieke machthebbers reageerden fel. Willem van Oranje probeerde te verzoenen, maar kon niet voorkomen dat in Gent een radicaal-calvinistisch bestuur ontstond dat katholicisme wilde uitbannen. In die tijd werd ook een uniek onderwijsproject gestart. Uiteindelijk mislukte de rebelse droom door harde aanpak van andersdenkenden en interne conflicten. Tijdens de contrareformatie scheidden de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden, en onze regio kwam terug onder Spaanse heerschappij.
Tijdens de wandeling treffen we markante gebouwen aan typerend voor de stad Gent.
Het Belfort
Het belfort van Gent is een 95-meter hoge belforttoren in het centrum. Het Belfort is samen met de Sint-Niklaaskerk en de Sint-Baafskathedraal beeldbepalend voor de Gentse skyline. Al van in de middeleeuwen is de toren hét symbool van de stedelijke welvaart en onafhankelijkheid. Vanop de torenspits bewaakt een vurige draak het historische stadscentrum. Symbolisch beschermde de draak de gemeentelijke vrijheden in het sekreet, een versterkte zaal in het belfort waar de charters en privileges werden bewaard. In 2018, tijdens de Gentse Feesten, spuwde de draak op het belfort na 199 jaar opnieuw vuur, om 22u30 en om middernacht. De stad Gent nam dit initiatief om de 175e verjaardag van de feesten te vieren.
De "Mammelokker" is een kleine annex, daterend van 1741, waar de bewakers van de stadsgevangenis verbleven. Die gevangenis besloeg een deel van de oude lakenhal van 1742 tot 1902. De naam verwijst naar de legende van de "Romeinse liefdadigheid". In die legende werd een gevangene tot de dood door uithongering veroordeeld, maar hij weigerde te sterven. De legende wil dat zijn dochter een voedster was, die hem elke dag bezocht om hem borstvoeding te geven. Toen de cipiers dit ontdekten, vonden ze dit zo lief en goed, dat ze de man vrijlieten. Het refereert naar de Romeinse legende van Cimon en Pero (die een Gentse sage werd). In Gent is de uitbeelding van de legende door David ’t Kindt bevestigd aan het reliëf op het timpaan van de Belfort en Lakenhal.De Gentse afbeelding dateert van 1741. Midden de 20ste eeuw was het beeldhouwwerk zodanig verweerd dat het nog moeilijk te herstellen was. In plaats van het origineel te restaureren, kapte de Gentse beeldhouwer Jan Anteunis (1896-1973) in 1962 een kopie uit een blok witte steen. Hij baseerde zich op een maquette die in de kelder van het MSK Gent stond.
Tegenwoordig fungeert het gebouw als het kantoor van de Gentse Ombudsdienst.
De Fonteyne
"De Fonteyne", op het Goudenleeuwplein is het voormalige lokaal van rederijkerskamer "de Fonteyne". Hoekhuis met zadeldak (pannen) uit 1539, bestaande uit drie bouwlagen. De vijf traveeën brede, bepleisterde renaissancegevel heeft een in- en uitgezwenkte top met horizontale lijsten. Overkragende verdieping op zes rondbogen, gedragen door geprofileerde consoles en een gekorniste puilijst. Rechthoekige vensters met kwartholle dagkanten, verbonden door waterlijsten. Rondbogen met verdiept boogveld en sierlijke muurankers boven de vensters van verdieping en geveltop.
De Koninklijke Nederlandse Schouwburg
De Sint-Baafskathedraal
De Koninklijke Nederlandse Schouwburg (KNS) is een theatergebouw.
De schouwburg ligt aan de noordkant van het Sint-Baafsplein, dat in 1897 werd aangelegd door het slopen van gebouwen die het zicht op de Sint-Baafskathedraal belemmerden. Het theater, gebouwd tussen 1897-1899 in eclectische stijl met renaissancistische kenmerken, is ontworpen door architect Edmond De Vigne.
Het gebouw, gedateerd ANNO 1897, werd ingehuldigd op 1 oktober 1899. De gevel telt drie bouwlagen en vijf traveeën. De middenpartij met drie traveeën wordt geflankeerd door vier standbeelden van mannen in 17de-eeuwse kledij, gemaakt door Louis Mast. Ze vertegenwoordigen de vier rederijkerskamers van Gent: De Fonteine, Sint-Barbara, Sint-Agnete en Maria ter Ere. De middenpartij wordt bekroond door een monumentale puntgevel. In het timpaan bevindt zich een 9 meter brede en 4 meter hoge mozaïek van 70.000 keramische steentjes in 500 tinten. Het mythologische tafereel, ontworpen door Constant Montald, toont Apollo in zijn zonnewagen, omringd door de negen muzen. Bovenop staat een bronzen vrouwenbeeld met lier, ontworpen door Aloys Buyens, dat de Genius van de Muziek verbeeldt.
Sinds 1986 is het gebouw beschermd als monument.
Sint-Baafskathedraal. De huidige kathedraal verving een romaanse kerk uit de 12de eeuw, waarvan de crypte bewaard bleef. De bouw gebeurde in drie fasen. Begin 14de eeuw werd het koor vernieuwd met invloeden van Noord-Franse en Scheldegotiek. De kooromgang en straalkapellen dateren uit de vroege 15de eeuw. Tussen 1462 en 1538 werd de 89 meter hoge westertoren, in Brabantse gotiek, gebouwd met kalkzandsteen uit Dilbeek. In 1533 startte de bouw van het schip. Later volgden toevoegingen in renaissance-, barok- en classicistische stijl.
De Sint-Baafskathedraal is een duidelijk voorbeeld van Gotische bouwstijl, gekenmerkt door spitse bogen, grote glas-in-loodramen en verticaliteit.
De toren van de Sint-Baafskathedraal maakt deel uit van de Gentse torenrij, samen met de Sint-Niklaaskerk en het Belfort. Hij telt vier verdiepingen en vier grote pinakels. Oorspronkelijk had hij een kleine spits, maar deze brandde af. In de toren hangen zeven luidklokken, waarvan de zwaarste, Bavo, 5.500 kg weegt en door Florent Delcourt werd geleverd.
Het altaar, een indrukwekkend werk van 18 meter hoog op een elliptische plattegrond, rust op vijf zwartmarmeren treden. De voorkant is breed met uitgesproken hoeken, terwijl de zijkanten smaller en afgerond zijn. Vier witmarmeren zuilen in kolossale composiete orde dragen een zware kroonlijst en opengewerkte bekroning. De altaarmensa bevindt zich tussen de twee voorste zuilen. De ciboriumdecoraties tonen een vroege régencestijl.
Het Viglius-triptiek is een meesterlijk drieluik, geschilderd door Frans Pourbus (I) in 1571, dat te bewonderen is in de Sint-Baafskathedraal in Gent. Dit historische kunstwerk verbeeldt de religieuze conflicten uit het begin van de Opstand in de Nederlanden en bevat een portrait historié met portretten van prominente katholieke en protestantse leiders.
Centraal paneel van het drieluik Christus onder de schriftgeleerden.
Het tafereel toont de twaalfjarige Christus in de tempel, die met heilige teksten in de hand de schriftgeleerden toespreekt. Zijn woorden imponeren de toehoorders, die in debat gaan. De bijbelse tempel is afgebeeld als een klassiek gebouw met twee poorten die uitzicht geven op de stad. De hogepriester op de troon achter Jezus lijkt op Nicolas Perrenot de Granvelle. Rechts van hem staat bisschop Franciscus Sonnius. Links herkennen we vooral vertegenwoordigers van de katholieke orthodoxie: de man op de voorgrond lijkt op keizer Karel V, rechts van hem koning Filips II van Spanje. De man met snor daarachter is vermoedelijk Marnix van Sint-Aldegonde of Fernando de Toledo, Alva's bastaardzoon. De zittende in rood is Viglius. Verder zien we de hertog van Alva, bisschop Cornelius Jansenius (met Hebreeuwse tekst op zijn voorhoofd), proost Everard Back en inquisiteur Jacob Hessels. Aan de overkant staan de protestanten. De baardman rechts is de Gentse calvinist Jan van Hembyze. Hogerop lijkt de in paars geklede figuur achter de voorovergebogen man op Petrus Datheen.
Glasraam ontwerper Harold Van de Perre:
Thema van het glasraam is Laudato Si’(Geprezen zijt Gij) naar de aanhef van de strofen van het bekende Zonnelied van Sint-Franciscus van Assisi (1226). Het is tevens de titel van de belangrijke encycliek van paus Franciscus uit 2015 over ecologie. Centraal in het glasraam staat dan ook de ontmoeting tussen beide Franciscussen. Ze zijn omringd met vogels en ze baden in de lichtstroom die van boven naar beneden loopt. Naast de ontmoeting van de huidige paus met Franciscus van Assisi, beeldt het glasraam de heilige pater Damiaan af die een melaatse omarmt. Boven de Franciscusfiguren wordt het Bijbelverhaal van de Goede Herder opgeroepen. Daarmee verwijst het glasraam naar het ‘Jaar van Barmhartigheid’ dat paus Franciscus in 2016 uitriep. Verder naar boven ziet men de Stad Gods of het ‘Hemelse Jeruzalem’, het zonnemotief en de regenboog die in het Bijbelse verhaal van de zondvloed symbool staat voor het verbond tussen God en de mensen.
Het werk 'OPUS' van Wim Delvoye, aangekocht door de Stad Gent, is vanaf 28 augustus 2020 te bewonderen in de toren van de Sint-Baafskathedraal.
'OPUS', een variatie op het werk 'Suppo', dat eerder te zien was in het Louvre in Parijs, krijgt een prominente, permanente plaats in de hal van de Sint-Baafskathedraal. Het spoelvormige werk hangt met een stevig geïntegreerd ophangsysteem en stalen takel aan het plafond.
Met 'OPUS' eert Delvoye de architectuur van Vlaanderen en Gent. Het vijf meter lange kunstwerk, gemaakt van laser-gesneden roestvrij staal, vormt een spiraalvormige gotische toren. Gekenmerkt door wiskundige symmetrie en skeletachtig maaswerk, combineert het diverse stijlen tot een nieuwe vorm van hedendaagse architectuur.
Delvoye brengt de middeleeuwse gotiek tot leven door deze te verweven met eigentijdse thema’s en industriële technieken. Hij gebruikt hierbij rijkelijk gedetailleerde motieven en ornamenten. Met zijn hybride werken slaat hij een brug tussen architectuur en mechanica, het goddelijke en het aardse, het vrouwelijke en het mannelijke, en traditie en moderniteit.
De stad betaalde voor het kunstwerk 'Opus' 250.000 €, een koopje dankzij een bestelbon van 17 jaar geleden. Het verhaal achter de deal is opmerkelijk. Twee jaar na de tentoonstelling Over The Edges van Jan Hoet bestelde de stad 9 glasramen bij Delvoye, bedoeld voor de oude Norbertijnerkapel, waar al één glasraam op basis van röntgenfoto’s hing. De werken werden uiteindelijk niet geleverd of betaald. Jaren later kwam de bestelbon bij schepen Souguir terecht, wat leidde tot een nieuwe overeenkomst: een nieuw kunstwerk voor de prijs van bijna twintig jaar geleden.
De Achtersikkel
De Achtersikkel is een pleintje in Gent, vlak bij de Hoogpoort en Biezekapelstraat, met bebouwing uit de 14e en 15e eeuw.
Het ligt dicht bij de Sint-Baafskathedraal. Op het pleintje staan een bakstenen hoektoren en een ronde toren van kalkzandsteen. De ronde toren heeft bovenaan een achthoekige belvédère, een uitkijktoren voor de schepen.
De naam komt van de patriciërsfamilie Van der Sickele, ooit eigenaar van de omliggende gebouwen. De familie had aanzien en rijkdom, wat bijvoorbeeld blijkt uit de waterput op het plein. Het complex lag achter 'De Groote Zikkele', het hoofdhuis van de familie. Elisabeth Van der Sickele, de laatste eigenares, verkocht het in 1544 aan Olivier Lambrechts.
Vanaf 1573 werd de Achtersikkel afgesplitst van 'De Groote Zikkele' en werd het refugehuis van de abdij van Ename tot 1797. Later werd de binnenkoer een publiek plein na sloop van een voorbouw. In de 19e eeuw had het gebouw diverse functies, zoals lokaal van loges en verenigingen. In 1900-1908 kocht de stad Gent het complex en liet stadsarchitect Charles van Rysselberghe het restaureren en verbouwen tot Muziekacademie, waarbij 'De Groote Zikkele' en Achtersikkel weer werden samengevoegd.
Brede tudorvormige poort met reliëf met de "Maagd van Gent".
Gebouwen ontworpen door architect Charles Van Rysselberghe op de hoek van de Hoogpoort en de Biezekapelstraat.
Op minder dan vijftig meter van het levendige Sint-Baafsplein ligt campus Grote Sikkel, een oase van rust in het hart van de stad. Hier bevinden zich de meeste les- en oefenlokalen van de muziekstudenten. De naam verwijst naar de historische gebouwen Grote Sikkel, Kleine Sikkel en Achtersikkel, ooit eigendom van de invloedrijke patriciërsfamilie vander Sickelen uit de 14e eeuw. Deze panden omringen een charmant binnenpleintje met het terras van het gezellige MIRY Café.
Het stadhuis
Glasramen in de trouwkapel van het stadhuis
de pacificatiezaal in het stadhuis.
Goed zichtbaar zijn de 14 gebeeldhouwde nissen. Vóór die nissen stonden de zetels van de dertien schepenen en van de baljuw, als vertegenwoordiger van de graaf.
Dit schilderij hangt in de trouwkapel. Het is van Karel Wauters (gift aan de stad in 1842).Tafereel van hertogin Maria van Bourgondië die om genade smeekt voor haar ministers die ten onrechte werden beschuldigd van hoogverraad. De scène speelt zich af vóór het Gravensteen.
In de trouwkapel in het stadhuis kunnen Gentse trouwlustigen het ja-woord geven. De trouwkapel is een pareltje van laat-gotische architectuur met prachtige brandglasramen en een indrukwekkend netwerkgewelf.
Gent heeft een maagd als zinnebeeld. Haar afbeelding wordt plechtig beschreven als:
“In sabel een leeuw van zilver, getongd van keel, geklauwd, gekroond en gehalsband van goud, de halsband voorzien van een kruisje van hetzelfde. Schildhouders: de zittende Maagd van Gent van natuurlijke kleur, de linkerarm rustend op de linkerschouder van een zittende leeuw van Gent, de banier van Vlaanderen tussen beiden. Het geheel geplaatst op een grasgrond omheind met een palissade met hekken van natuurlijke kleur. De wapenspreuk: 'TROUW EN LIEFDE' in letters van zilver op een lint van sabel.”
De Maagd van Gent wordt aan het einde van de 14de eeuw door de Gentenaars als stadswapen aangenomen. Ze moest het schild met de witte leeuw tegen een zwart veld doen vergeten – al is dit opzet dan niet echt gelukt… Het motief van een Maagd als symbool van de stad werd vermoedelijk ontleend aan een gedicht van Baudewijn vander Luere over de oorlog in 1381-1382 tussen de stad Gent en Lodewijk van Maele, de graaf van Vlaanderen.
Unieke brief van Queen Elizabeth I keert terug naar de stad.
Onlangs arriveerde op het stadhuis van Gent een brief van koningin Elizabeth I (1533-1603) daterend van 1578 en gericht aan Jan van Hembyse (1513-1584), de volksleider van de toenmalige calvinistische stadsrepubliek Gent. Een uniek historisch document dat na pakweg 450 jaar eindelijk zijn eindbestemming heeft bereikt.
In Gent brak in oktober 1577 een volksopstand uit, wat leidde tot een calvinistische stadsrepubliek (1576-1584). Het radicale bestuur herstelde privileges die keizer Karel V Gent had ontnomen en sloot vooraanstaande katholieken op. Onder Jan Van Hembyse werden kerken geplunderd, kloosters opgedoekt en tegenstanders opgesloten, verbannen of geëxecuteerd. Verdere radicalisering wekte vrees voor afnemende steun aan de protestantse zaak en opstandige Nederlanden. Dat blijkt ook uit de brief van de Britse koningin Elizabeth I. Hoewel protestants, pleitte zij voor godsdienstvrijheid. In haar brief van 30 december 1578 roept zij Van Hembyse op katholieke gevangenen respectvol te behandelen en vrij te laten. De tekst in het Frans eindigt met ‘vostre bonne amie’. Via een Engelse spion bereikte de brief Van Hembyse, maar op verzoek van Willem van Oranje waren de gevangenen al vrijgelaten. De brief had daardoor weinig invloed.
In augustus 2024 vernam de stad dat de brief geveild zou worden in Edinburgh.
Er werden onderhandelingen gestart met het veilinghuis en de privé-eigenaar om het document terug naar Gent te halen. De brief was via eerdere veilingen in Schotland beland.
Contact met het veilinghuis wees uit dat de eigenaar, die de brief in 2022 te goeder trouw had gekocht, bereid was deze rechtstreeks aan Gent over te dragen.
Op advies van National Records of Schotland koos Gent voor een minnelijke schikking. Zo keerde de historische brief terug.
De Stad Gent betaalde de eigenaar 19.500 pond (23.177 euro) als vergoeding. Daarmee werd een hogere veilingprijs en extra veilingkosten vermeden. De brief wordt nu in Gent onder optimale omstandigheden bewaard.
Alle Gentenaars krijgen de kans om hem te bekijken.
Zicht op zijkant stadhuis, Belfort, Lakenhalle en mammelokker in 1901
Zicht op zijkant stadhuis, Belfort, Lakenhalle en mammelokker in 2025
Hof van Rijhove
Vanaf december 1577 werd de stad bestuurd door een calvinistisch bewind en werd Willem van Oranje als overwinnaar ingehaald. Franchois (Frans) vander Kethulle van Ryhove leider van het calvinistisch bewind (1577-1584) in Gent, was de toenmalige eigenaar. Samen met Jan van Hembyze bestuurde hij de stad. In deze hoedanigheid ontving hij er meermaals Willem van Oranje. In het gebouw hield hij er verschillende katholieke hoogwaardigheidsbekleders gevangen.
Vzw Het Bakhuis heeft in de tuin van Hof van Rijhove in de Onderstraat een houtoven gebouwd dankzij middelen uit het toenmalige burgerbudget, en krijgt nu ook een deel van het gebouw ter beschikking. De vzw zal het gebouw gebruiken om activiteiten te organiseren rond bakken voor buurtbewoners en geïnteresseerden. Daarnaast is de tuin dagelijks open tot 17 uur, dus iedereen kan de bakkers aan het werk zien.
Het Gravensteen
Zicht op het Gravensteen in 1641, links nog een kerk te zien en de rij gebouwen rechts vóór het Gravensteen die afgebroken werden.
Restaurant De Molenaere in Zwalm
Een protestantse enclave in Korsele
Korsele ligt in Sint-Maria-Horebeke, een deelgemeente van Horebeke in de provincie Oost-Vlaanderen. Korsele is samen met de gehuchten Rokegem en Vrijsbeke een deel van de Geuzenhoek.
Korsele is een van de weinige plaatsen in Vlaanderen waar het protestantisme sinds de Reformatie ononderbroken aanwezig is geweest. Na het tolerantie-edict van 1781 van Keizer Jozef II kon de gemeenschap een kerkje bouwen. In 1823 gaf Koning Willem I de protestanten het recht om een begraafplaats aan te leggen. Tot die tijd begroeven de dorpelingen hun doden in hun eigen tuinen, omdat ze op de katholieke begraafplaatsen niet welkom waren. In 1879 bezocht Vincent van Gogh er Abraham van der Waeyen Pieterszen. Van Gogh schrijft daarover in een brief op 5 augustus 1879 aan zijn broer Theo: ben onlangs te Brussel geweest en te Maria Hoorebeeke [...] gedeeltelijk te voet, n.l. bij Ds. Pieterszen die schildert in den trant van Schelfhout of Hoppenbrouwers en wel verstand van kunst heeft. Korsele heeft een Koning Willemdreef, een unicum in Vlaanderen (tot de hernoeming in Gent van een deel van de Baudelokaai tot Koning Willem I-kaai in januari 2018). Het huidige kerkje van Korsele stamt uit 1872.
Kunstwerk door Max Moreau
Foto's Patricia
Maak jouw eigen website met JouwWeb