Woord vooraf

In 1556 kwamen de Zuidelijke Nederlanden onder Spaans bewind van Filips II. Deze periode kende veel godsdienstoorlogen tussen katholieken en protestanten. Veel protestanten vluchtten naar het noorden, terwijl anderen, bosgeuzen genoemd, zich in de Vlaamse Ardennen verborgen en de Spanjaarden bevochten.

De Spaanse inquisitie

Rond 1520 hadden de protestantse hervormers Maarten Luther en Johannes Calvin al aanhangers in Oudenaarde. De Spanjaarden bestreden deze 'ketters' met harde hand via de Spaanse inquisitie, een katholieke rechtbank die ketters opspoorde en strafte.

De katholieke machthebbers verbranden of onthoofden hervormers. Sommigen gaan naar de Spaanse galeien.  Vrouwen en kinderen worden als slaven verkocht.

Uit angst voor de inquisitie vluchten sommige aanhangers het bos in. Zo ontstaan de bosgeuzen.

(Nb: er waren ook geuzen die zich verplaatsten over waterwegen en zeeën: de watergeuzen)

Deze protestantse aanhangers leefden eeuwenlang teruggetrokken in de Vlaamse Ardennen, in plaatsen rond Oudenaarde: in Berchem, Etikhove, Maarke, Melden, +Schorisse, Sint-Maria-Horebeke en Zulzeke.

Jacob Blommaert

Geboren: 1534 te Pamele bij Oudenaarde

Gestorven: 1572

Jacob Blommaert was een welgestelde tapijtwever uit Oudenaarde en een prominente rebellenleider die de ideeën van Luther en Calvijn steunde. Hij sloot zich aan bij de bosgeuzen, verzetsstrijders die Spaanse soldaten vanuit de bossen van Oost-Vlaanderen aanvielen. Zijn strijd was ingegeven door een diepgewortelde angst voor de inquisitie.

Blommaert staat vandaag bekend als de beroemdste bosgeus...

Het was een turbulente tijd in de geschiedenis, vol opstanden en spanningen.

Op 30 mei 1566 vond een opvallend incident plaats. Jan Tuscaen, een vurige aanhanger van Calvijn, onderbrak een mis in de kerk van Pamele. Hij rukte de hostie uit de handen van de priester en wierp deze op de grond, terwijl hij uitriep: ‘Ik kan die afgoderij niet langer verdragen!’

De gevolgen van zijn daad waren verstrekkend. Tuscaen werd aangeklaagd en op 9 juni 1566 levend verbrand op de markt van Oudenaarde. Dit gruwelijke lot wakkerde de spanningen in de regio alleen maar verder aan.

De onvrede onder de bevolking nam toe. Kerken, kapellen en kloosters werden geplunderd, terwijl kunstwerken en religieuze beelden meedogenloos werden vernield of gestolen. Het was een tijd van chaos en verval.

In deze roerige periode verzamelde Jacob Blommaert een leger van ongeveer 400 man in de omgeving van Etikhove. Op verzoek van Willem van Oranje, een fervent tegenstander van de Spaanse koning Filips II, voerde hij een aanval uit op Oudenaarde.

De inname van de stad gebeurde met een slimme list. Bij de Baarpoort meldden zich enkele kooplieden. Terwijl zij werden geregistreerd en de poort nog openstond, vuurde een van hen plotseling een geweerschot af. Dit was het afgesproken signaal voor een groep mannen die zich in een nabijgelegen schuur schuilhielden. Zij stormden naar voren, overmeesterden de poortwachten en namen de poort in. Kort daarop vielen ook de vier andere stadspoorten, het gebouw van de stadswacht en het stadhuis in handen van de opstandelingen.

De opstand ging gepaard met bloedvergieten. Vier katholieke priesters en de gouverneur van Oudenaarde werden in de Schelde gegooid en verdronken. De burgemeester en schepenen werden gevangengenomen. Blommaert stelde vervolgens een nieuw bestuur aan, bestaande uit lutheranen, calvinisten en wederdopers.

Einde van de regering Blommaert in Oudenaarde

De regeerperiode van Blommaert over Oudenaarde duurt slechts ongeveer zes weken. Interne conflicten tussen de bewoners versnellen het einde van zijn bestuur wanneer Spaanse troepen, onder leiding van de hertog van Alva, naderbij komen. Zij veroveren Oudenaarde, waarna de stad weer onder Spaans en katholiek gezag komt te staan. Jacob Blommaert en zijn bosgeuzen trekken zich terug richting Zeeland.

Overlijden van Jacob Blommaert

De Spanjaarden zetten de achtervolging op Jacob Blommaert voort en weten hem in te halen. Op 4 oktober 1572 wordt hij vermoord in Oostwinkel bij Eeklo, gelegen tussen Brugge en Gent. Zijn schuilplaats wordt daarbij in brand gestoken.

Korsele verder…

Na omzwervingen keert zijn legertje terug naar de omgeving van Oudenaarde, waar zij de Spanjaarden vanuit de bossen bij Korsele teisteren.

Eeuwenlang werd het protestantisme in Korsele beschouwd als een vijandige en verboden leer.

Pas na het tolerantie-edict van keizer Jozef II kon de gemeenschap in 1795 een kerkje bouwen.

Dit kerkje, verborgen bij de boerderij Craeyenest (nu een gemeenschapsruimte), moest voor de katholieken verborgen blijven. Het had geen toren of klokken, en diensten werden gehouden met gedempt gezang. Deze protestantse enclave in Horebeke wist vier eeuwen van vervolging en armoede te doorstaan. Na de val van Napoleon (1815-1830) brak er een korte periode van Nederlands bestuur aan, waarbij de gemeenschap steun ontving uit Nederland, inclusief hulp van koning Willem I.

Via geheime smokkelroutes werden geloofsboeken, predikanten en financiële middelen naar Horebeke gebracht. De bewoners leefden in eenvoudige hutten, diep verscholen in een afgelegen, moerassig gebied. Ze probeerden te overleven door op te gaan in hun omgeving. Vaak waren ze arme keuterboeren die 's nachts de wacht hielden om katholieke aanvallen af te weren. Kinderen liepen het risico ontvoerd te worden naar kloosters, en verboden boeken werden door katholieke priesters in beslag genomen. Katholieken zongen spotliederen over hen. In 1820 richtte de gemeenschap een kleine protestantse school op. Dankzij de steun van koning Willem I kregen zij in 1823 een eigen begraafplaats, gefinancierd met 400 gulden uit de staatskas.

Op de gedenksteen in de muur staat de inscriptie: 'Zelfs na hun dood zorgt Willem I, koning der Nederlanden voor zijne onderdanen'.

NB: Korsele heeft nu een 'Koning Willemdreef', uniek in Vlaanderen. Sinds 1841 is er een pastorie voor de predikant. In 1872 werd een protestantse kerk gebouwd, bekend als de 'Nieuwe kerk', met toren en twee klokken. Boven de ingang staat een uit steen gehouwen Bijbel. Binnen zijn er gebrandschilderde ramen met taferelen, jarenlang verborgen achter gordijnen.

Het gedenkteken gewijd aan Willem I (''Zelfs na hun dood zorgt Willem I, koning der Nederlanden voor zijne onderdanen'').

Achter de beuk bevindt zich de oude kerk.

De stemmige protestantse kerk, met boven het portaal een stenen bijbel.

Het Protestants Historisch Museum, gewijd aan volksschrijver en onderwijzer Abraham Hans (1882-1939), is enkel geopend op zon- en feestdagen. Dit museum is gevestigd in het vroegere schoolgebouw, dat werd gesloten in 1982.